Una mujer en Jerusalem
Abraham B.Yehoshúa
Editorial Anagrama
Crear conciencia
El País - 26/07/2008
J.M.G.
Esta "paixón en tres actos", como a subtitula o seu autor, Abraham B. Yehoshúa, o é simbólicamente porque, en realidade, o que move ao relato dunha muller en Xerusalén e ao seu protagonista, o xefe de recursos humanos dunha panificadora israelí, é a creación dunha conciencia. Unha conciencia que, sen dúbida, require un golpe de paixón para abrirse e granar. A historia é sinxela: o propietario da empresa panificadora sofre un brote de mala conciencia ao descubrir que unha das vítimas dun atentado palestino en Xerusalén é unha empregada da limpeza da súa fábrica. Ninguén reclamou o seu corpo ate que un artigo nun xornal sensacionalista acusa de "falta de humanidade" a esa empresa que en sete días non botou de menos á súa empregada. O propietario encarga ao director de recursos humanos que investigue de inmediato, repare o dano causado e, sobre todo, repare o bo nome da empresa. O director de recursos humanos ponse en marcha e esta historia é o relato da evolución do asunto e da evolución do director mesmo, un home divorciado e cunha filla á que só ve cando lle corresponde, que se trasladou a vivir de novo coa súa nai mentres decide que facer coa súa vida.
A muller en Xerusalén divídese en tres partes: a primeira retrata ao director e a súa circunstancia mentres vai desvelando o misterio ao redor da muller falecida. Aí é onde Yehoshúa fixa o personaxe que é até ese momento. A segunda, unha vez medio desvelado o misterio da descoñecida, conta a evolución do asunto, que vaise agrandando na mesma medida que a preocupación do propietario da panificadora, até o punto de que o director de recursos debe de abandonar toda outra ocupación para dedicarse a dar bo fin ao problema. A terceira mostra -en forma real e simbólica dunha viaxe- como leva a cabo o director a misión encomendada e o que descobre a través do seu esforzo por dar sepultura ao cadáver da muller. Só coñeceremos o nome da muller; os demais son referencias: o propietario, a secretaria, a nai, o director, o xornalista...
Nun primeiro momento, o odio do director céntrase no xornalista, coñecido como "a víbora", e o seu fotógrafo; pero a medida que o relato avanza a súa atención desprázase cara á muller e, desde ese momento, crece o interese por "o outro", por esa muller á que entrevistou persoalmente para contratala e que, con todo, era invisible para el. Todos coinciden en que ela posuía unha estraña beleza e isto prodúcelle estupor, pero esa beleza -non só física- ábrese paso aos poucos na súa cabeza e de tal curiosidade xorde o interese pola persoa; o problema do "outro" é o de porse no seu lugar; ate que un non cumpre ese requisito, o outro -a outra é invisible. Para a percepción do outro é necesario que o director cambie: ese é o meollo do libro, o cambio. Yehoshúa válese de dúas estrataxemas literarias excelentes: dunha parte, esta sinxela historia ten un último punto de comedia por dúas razóns; porque o dramatismo está sempre moi contido e porque, de consuno, a realidade do que ocorre móstrase aparece cunha especie de naturalidade cotiá que, paso a paso, contrasta vivamente coa dimensión real do conflito e o despropósito que acaba sendo resultado da investigación: o director non só é implicado polo seu xefe e implícase de mala gana senón que acaba tomando a iniciativa de nada menos que devolver o cadáver ao seu país de orixe nunha aventura abracadabrante na que lle acompañan o fillo da muller, o cónsul de Israel nese país do Leste que non se nomea, o xornalista e o fotógrafo... Todo iso en pleno inverno e en condicións realmente penosas. E non se diga xa a sorpresa que agarda ao final e que coroa a novela. A outra estrataxema é un puro artificio literario: periodicamente, uns textos en cursiva toman (ou substitúen a) a voz narradora para relatar desde o exterior do protagonista o que está a suceder. Son subliñados, en realidade, voces externas que, de súpeto, miran e contan desde fóra o que estamos a ver dentro do drama. E no último texto en cursiva, a voz á que toca falar "desde fóra" inclúe as palabras do protagonista mesmo, que ao fin asumiu o lugar do "outro" na súa conciencia e xa pode verse a si mesmo e aos demais nun mesmo plano de realidade: un efecto expresivo brillante e convincente. Ésta é a fermosa historia da creación dunha conciencia nun mundo que pretende ocultar o seu valor baixo unha capa de hastío ou cinismo. E contada coa sinxeleza que outorga a sabedoría.
Un dos máis grandes
Abraham B. Yehoshúa viu publicado o seu primeiro libro en España en 1988 por Alfaguara. Titulábase Un divorcio tardío e aínda que pasou sen pena nin gloria é unha novela excepcional que narra a volta a Israel, para cumprir o seu divorcio, dun home de sesenta e tantos anos que espera un fillo dunha muller allea á familia e ao país; unha crise grupal contada por medio dun soberbio mosaico de voces familiares no Xerusalén contemporáneo. A familia e o matrimonio son dous asuntos permanentes na narrativa de Yehoshúa ("o vínculo cos fillos e cos pais é para sempre; o matrimonio pode romper nun día"). E xunto a ese problema, o do Israel de hoxe, situado no centro dunha violencia interminable e ao que Yehoshúa cre que só se pode arranxar cun verdadeiro acordo de paz cos palestinos. "As situacións de conflito son propicias para a creación", di. Ambos os conflitos -a familia, Israel- mestúranse con verdadeira mestría na súa obra. Hoxe a narrativa israelí posúe unha forza creativa indiscutible e Yehoshúa é un dos máis grandes. Tres novelas máis foron traducidas ao español: O señor Mani, en Anaya
