quarta-feira, 30 de julho de 2008

Los Judios en Galicia (1044-1492) De Gloria de Antonio Rubio


Los Judios en Galicia (1044-1492)

De Mª Gloria de Antonio Rubio

ISBN: 84-95892-50-2

690 páxinas

Tamaño: 23 x 17 cm

Edita a Fundación Pedro Barrié de la Maza.

A poboación xudea que habitou Galicia, centrado fundamentalmente no período baixomedieval. O libro estrutúrase en dous grandes apartados. No primeiro deles estúdase a demografía xudea en Galicia e as personaxes máis sobranceiras da comunidade hebrea; sitúanse todas e cada unha das comunidades xudeas no contexto da xeografía galega e no marco de cada vila ou cidade na que se ubicaban; analízanse as actividades socio-profesionais exercidas de xeito maioritario polos xudeos que residían en terras galegas; abórdanse, tamén, as relacións mantidas polas comunidades xudeas coas distintas institucións e grupos sociais da época (Coroa, Igrexa, Nobreza e Concellos), así como coa poboación cristiá no seu conxunto, analizándose o evoluir no tempo de anteditas relacións, que rematarán na promulgación do vergoñento edito de expulsión xeral de 31 de marzo de 1492.

O segundo fica composto polo apéndice documental, tanto de documentos inéditos como publicados previamente, que serviron de base á investigación e que compleméntase cos correspondentes índices onomástico e de documentos.

Hai tamén editado un pequeno libriño cun resumo do libro editado por A Nosa Terra edicións.

Ver en Aki Yerushalayim

domingo, 27 de julho de 2008

La destrucción de los judios europeos. De Raul Hilberg


LA DESTRUCCIÓN DE LOS JUDIOS EUROPEOS
Raúl Hilberg
Ediciones Akal
ISBN: 9788446018094
Ano: 2005


Unha reseña de Mercedes Monmany


Todo comeza sempre, e continúa a través das épocas, por un por que. "Poucos anos despois da Segunda Guerra Mundial, empecei a preguntarme por que a morte de millóns de xudeus europeos, a través de ametrallamiento ou ben en cámaras de gas, chamaba tan pouco a atención en Estados Unidos. Nin sequera a comunidade xudía estadounidense [...] manifestou moito ultraxe ou desesperación." Así definía o historiador Raul Hilberg a magna empresa que emprendería aos vinte e dous anos: investigar e rexistrar a fondo a destrución dos xudeus durante o Holocausto. é dicir, "a escala e a intensidade da operación, aplicada por unha burocracia alemá metódica e eficaz", que como dicía este profesor de Ciencias Políticas da Universidade de Vermont, "carecía de precedentes". Nacido en Viena en 1926, a familia de Hilberg deixaría Austria en 1939, para instalarse, tras un paso fugaz por Cuba, en Nova York. Raul Hilberg comezaría a estudar o Holocausto en 1948, cando estaba destinado como soldado do Exército Estadounidense en chan alemán e pasou varias semanas en Múnic, traballando no cuartel xeral do antigo Partido Nazi. A monumental obra, que en orixe constaría de tres volumes, agora por fin traducida ao español, levaría por título "A destrución dos xudeus europeos" e a súa primeira edición, máis tarde revisada, aparecería en 1961. Hoxe en día para calquera lector ou estudioso interesado no tema é unha referencia absoluta para "iluminar a evolución completa dos acontecementos". Apenas armado ao comezo polo material que proviña de documentos de Núremberg e do moi escaso por non dicir inexistente legado dos consellos xudeus, perdido durante a guerra ou na revolta do Gueto de Varsovia, Hilberg enfrontouse a un curioso paradoxo: "Só os perpetradores -aqueles que iniciaran ou posto en práctica as medidas antijudías- tiñan unha visión xeral". Non os relatos dramáticos, é dicir, a literatura traumática dos sobreviventes, nin os ficheiros ou anotacións inexistentes das vítimas, tan destruídos como os que os puideron nalgún momento levar a cabo. Axiña que como "comprendeu", di Hilberg, "esta cadea de toma de decisións", puido porse a redactar un esbozo, o que lle permitiu, como historiador, "adoptar unha perspectiva alemá e ver o avance dos sucesos a través de ollos alemáns". En anos recentes -como seguirá dicindo Raul Hilberg- produciuse "unha verdadeira explosión" de novas investigacións e publicacións relativas á destrución dos xudeus en Europa. Unha das causas sería a apertura de arquivos en países antes situados tras a Cortina de Ferro, así como o crecente interese público en moitas partes do mundo ("o destino dos xudeus europeos, que se cualificou de Mal absoluto, puxo de manifesto a importancia desta historia para avaliar outros acontecementos catastróficos, tanto pasados como presentes"). A inusitada ferocidad e a maquinaria perfeccionada e industrial posta en marcha para acabar con esta parte considerable da poboación europea, apelando ao seu carácter étnico, relixioso ou cultural inasimilable, ou ao seu imposible e nunca definitiva integración social nas comunidades raciais nacionais, foi pondo de manifesto para as xeracións sucesivas a importancia de manter viva a súa "narración", a súa historia, a súa xénese completa e paulatina ao longo do tempo, para mellor coñecemento dese acto de barbarie único, sen precedentes. Unha tarefa intelectual "primordial", como se nos recorda na presentación deste gran proxecto de investigación, que supera o desexo de información e saber puramente históricos para converterse en algo próximo a un deber, tanto á hora de "comprender a política dos nosos mesmos días" como á de previr ás xeracións aparentemente afastadas dos nosos máis inmediatos horizontes. Entre 1933 e 1945, os organismos públicos e as entidades empresariais da Alemaña nazi xeraron un enorme volume de correspondencia. Algúns destes documentos foron destruídos polos bombardeos aliados, e moitos máis foron sistematicamente queimados (con distintas prioridades) no transcurso das retiradas ou prevendo a rendición. No entanto, o papelorio acumulado pola demencial burocracia alemá ou, se se prefire, pola implacable mente organizativa alemá, de gran eficacia nas súas funcións, foi suficientemente vasto como para sobrevivir en "cantidades significativas", como di Hilberg, mesmo na forma de "cartafol secretos". Cousa que, non hai dúbida, constituíu un material precioso para un historiador como el, interesado en expor unha narración "global", paso a paso e a base de secuencias, do proceso de aniquilación. Convencido de que os gobernos occidentais, tendientes a un apaciguamiento da situación, non reaccionarían, ao final do verán de 1939 Hitler decidiu invadir Polonia. Para os xudeus esta data marcará o comezo do espanto máis absoluto: brutalidades e masacres, protagonizadas con especial ferocidad polos Einsatzgruppen ou "forzas móbiles de exterminio", é dicir, grupos de intervención rápida, encargados de asasinar sen piedade aos xudeus alá onde se atopasen; traslados forzosos; confinamentos en guetos pechados. Toda unha serie de medidas que provocaban ao comezo tanto a morte súbita, inmediata, como "a morte lenta", por mor da pobreza extrema, das fames negras, pero tamén polo enfraquecemento psicolóxico e o desamparo moral provocado polo continuo refugallo e polas máis abismais humillacións. A partir de 1939 comézase a transferir cara ao Leste a inmensas masas de persoas, en condicións da máis radical brutalidade: apenas cubertos polas pezas que levaban, arrastrando cando moito pequenos hatillos, obrigados a extenuantes marchas a miúdo a pé por camiños cubertos de neve, baixo temperaturas inhumanas, tras as cales numerosos deles perecían. De 1939 a 1942 tería lugar, pois, o proceso de evacuacións e de guetización dos xudeus europeos. O antisemitismo, outrora un sentimento e unha actuación estritamente privados, familiares, facía tempo que se fixo "idea" pública, aceptada, aplicada minuciosamente, lexislada en cada un das súas máis precisos e macabros pormenores. Todo un proxecto de civilización afundíase e no seu lugar aparecía pura e sinxelamente a barbarie. Un plan que coñeceu ao longo do camiño profundas mutacións, e no que a famosa Conferencia de Wannsee probablemente non significou máis que outra etapa dentro da firme decisión de Hitler, en xuño de 1942, de emprender unha "solución final" para un problema longamente enquistado. O libro de Hilberg é inapreciable, non só na súa calidade de documento histórico único no seu xénero, tanto pola minuciosidade como polo rigor inconmovible con que se achegou a través dos anos, progresivamente, á extremada complexidade burocrática, administrativa, de organización militar, que supuxo destruír a preto de seis millóns de xudeus en Europa ("eses inimigos cos que non podemos asinar un armisticio nin a paz", como diría un alto cargo do Reich), senón tamén pola súa ilustrativa exposición global, comparativa. Unha complexidade do proceso, hai que dicir, é que era aplicado polos perpetradores en unión coa tremenda desprevención das vítimas, enfrontadas súbitamente a unha matanza de semellante proporcións. Nese espectro de total anulación dunha "raza" que se decidiu borrar da face da terra, calquera tipo de particularismo ou "vulnerabilidade" xeográfica -como demostra magníficamente o libro de Hilberg- calquera alianza política ou específica confería "eficacia", contaba decisivamente para salvar do exterminio a mil posibles vítimas ou para levar directamente ao crematorio de Auschwitz a cen mil máis. O desvalimiento era total. Tanto en países, ben ocupados (nalgúns casos, sen "réximes monicreques", como era o caso de Noruega, directamente en mans alemás), ben "satélites", como Croacia e Eslovaquia, que debían a súa propia existencia a Alemaña, ou ben países aliados "oportunistas", todo pasaba a converterse nun factor decisivo á hora das deportaciones e da destrución das comunidades xudías, da aceleración das medidas ou das demoras ("saboteo das medidas da RSHA", como diría Himmler, sobre as ordes chegadas da Dirección Xeral de Seguridade do Reich). Iso sucedería en zonas da esfera de influencia alemá, como os Balcáns, onde se daba a maior concentración de xudeus. Nesa zona do sueste de Europa vivían aproximadamente 1,600,000 xudeus. Ao acharse controlada directamente por militares, as deportaciones levaron a cabo sen dificultades e resultado diso, os xudeus de Serbia e Grecia (a famosa destrución de Salónica) foron aniquilados. Outro factor sería a disposición a cumprir con calquera das medidas con completa crueldade e eficacia. No caso de Austria, por exemplo, o ministro de propaganda do Reich, Goebbels, xa dixera, admirado dos austriacos, que "a formación recibida do Imperio dos Habsburgo dotáraos de habilidades especiais para tratar aos pobos sometidos". Pola súa banda, en países como Bulgaria, Rumania e Hungría, os alemáns tropezarían con dificultades considerables. Eran países que estaban no bando alemán por razóns oportunistas e seguiron unha política de "máximos beneficios e perdas mínimas". Doutra banda, estes países non compartían a concepción (e obsesión) que tiñan os alemáns do "problema xudeu"; para eles, iso era "unha mercadoría estratéxica" para obter vantaxes políticas. Por conseguinte, cando Alemaña estaba en pleno ascenso, entregando territorios aos seus asociados do Eixo, promulgáronse medidas antijudías nun espírito de achegamento a eles. En cambio, cando Alemaña estaba a perder e fíxose clara a necesidade de establecer contactos cos Aliados, os gobernos destes países opuxéronse ás medidas antijudías para aplacalos. En moitos casos, como Hungría, sen éxito. Nunha última manobra desesperada, os alemáns avanzaron sobre Hungría e culminaron a súa meta: na primavera de 1944, axudados con fervor polos fascistas locais ou "Cruces Flechadas", a maioría dos xudeus húngaros foron aniquilados. Pola súa banda, as reticencias e escaso entusiasmo dos italianos, sobre todo á hora das deportaciones (como dixo Ciano, ministro de Asuntos Exteriores, "os alemáns quixéronnos sen respectarnos, e nós respectámolos sen querelos"), tiveron que ver moito en todo o proceso de disparatada incoherencia mussoliniana. Un proceso no que un día o Duce declarábase a favor dun Estado xudeu ("un problema que afortunadamente non existe aquí") e outro se enfadaba co líder do movemento antisemita italiano, membro do Gran Consello Fascista, "por ter un secretario xudeu". "Ese tipo de cousas ?comentaría Ciano no seu Diario? que os estranxeiros ven como proba da falta de seriedade de moitos italianos." Unha falta de seriedade que seguramente non tiveron xamais nin un só dos procesados en Núremberg... -

sábado, 26 de julho de 2008

Una mujer en Jerusalén. De Abraham B.Yehoshúa


Una mujer en Jerusalem
Abraham B.Yehoshúa
Editorial Anagrama

Crear conciencia
El País - 26/07/2008
J.M.G.

Esta "paixón en tres actos", como a subtitula o seu autor, Abraham B. Yehoshúa, o é simbólicamente porque, en realidade, o que move ao relato dunha muller en Xerusalén e ao seu protagonista, o xefe de recursos humanos dunha panificadora israelí, é a creación dunha conciencia. Unha conciencia que, sen dúbida, require un golpe de paixón para abrirse e granar. A historia é sinxela: o propietario da empresa panificadora sofre un brote de mala conciencia ao descubrir que unha das vítimas dun atentado palestino en Xerusalén é unha empregada da limpeza da súa fábrica. Ninguén reclamou o seu corpo ate que un artigo nun xornal sensacionalista acusa de "falta de humanidade" a esa empresa que en sete días non botou de menos á súa empregada. O propietario encarga ao director de recursos humanos que investigue de inmediato, repare o dano causado e, sobre todo, repare o bo nome da empresa. O director de recursos humanos ponse en marcha e esta historia é o relato da evolución do asunto e da evolución do director mesmo, un home divorciado e cunha filla á que só ve cando lle corresponde, que se trasladou a vivir de novo coa súa nai mentres decide que facer coa súa vida.


A muller en Xerusalén divídese en tres partes: a primeira retrata ao director e a súa circunstancia mentres vai desvelando o misterio ao redor da muller falecida. Aí é onde Yehoshúa fixa o personaxe que é até ese momento. A segunda, unha vez medio desvelado o misterio da descoñecida, conta a evolución do asunto, que vaise agrandando na mesma medida que a preocupación do propietario da panificadora, até o punto de que o director de recursos debe de abandonar toda outra ocupación para dedicarse a dar bo fin ao problema. A terceira mostra -en forma real e simbólica dunha viaxe- como leva a cabo o director a misión encomendada e o que descobre a través do seu esforzo por dar sepultura ao cadáver da muller. Só coñeceremos o nome da muller; os demais son referencias: o propietario, a secretaria, a nai, o director, o xornalista...


Nun primeiro momento, o odio do director céntrase no xornalista, coñecido como "a víbora", e o seu fotógrafo; pero a medida que o relato avanza a súa atención desprázase cara á muller e, desde ese momento, crece o interese por "o outro", por esa muller á que entrevistou persoalmente para contratala e que, con todo, era invisible para el. Todos coinciden en que ela posuía unha estraña beleza e isto prodúcelle estupor, pero esa beleza -non só física- ábrese paso aos poucos na súa cabeza e de tal curiosidade xorde o interese pola persoa; o problema do "outro" é o de porse no seu lugar; ate que un non cumpre ese requisito, o outro -a outra é invisible. Para a percepción do outro é necesario que o director cambie: ese é o meollo do libro, o cambio. Yehoshúa válese de dúas estrataxemas literarias excelentes: dunha parte, esta sinxela historia ten un último punto de comedia por dúas razóns; porque o dramatismo está sempre moi contido e porque, de consuno, a realidade do que ocorre móstrase aparece cunha especie de naturalidade cotiá que, paso a paso, contrasta vivamente coa dimensión real do conflito e o despropósito que acaba sendo resultado da investigación: o director non só é implicado polo seu xefe e implícase de mala gana senón que acaba tomando a iniciativa de nada menos que devolver o cadáver ao seu país de orixe nunha aventura abracadabrante na que lle acompañan o fillo da muller, o cónsul de Israel nese país do Leste que non se nomea, o xornalista e o fotógrafo... Todo iso en pleno inverno e en condicións realmente penosas. E non se diga xa a sorpresa que agarda ao final e que coroa a novela. A outra estrataxema é un puro artificio literario: periodicamente, uns textos en cursiva toman (ou substitúen a) a voz narradora para relatar desde o exterior do protagonista o que está a suceder. Son subliñados, en realidade, voces externas que, de súpeto, miran e contan desde fóra o que estamos a ver dentro do drama. E no último texto en cursiva, a voz á que toca falar "desde fóra" inclúe as palabras do protagonista mesmo, que ao fin asumiu o lugar do "outro" na súa conciencia e xa pode verse a si mesmo e aos demais nun mesmo plano de realidade: un efecto expresivo brillante e convincente. Ésta é a fermosa historia da creación dunha conciencia nun mundo que pretende ocultar o seu valor baixo unha capa de hastío ou cinismo. E contada coa sinxeleza que outorga a sabedoría.


Un dos máis grandes


Abraham B. Yehoshúa viu publicado o seu primeiro libro en España en 1988 por Alfaguara. Titulábase Un divorcio tardío e aínda que pasou sen pena nin gloria é unha novela excepcional que narra a volta a Israel, para cumprir o seu divorcio, dun home de sesenta e tantos anos que espera un fillo dunha muller allea á familia e ao país; unha crise grupal contada por medio dun soberbio mosaico de voces familiares no Xerusalén contemporáneo. A familia e o matrimonio son dous asuntos permanentes na narrativa de Yehoshúa ("o vínculo cos fillos e cos pais é para sempre; o matrimonio pode romper nun día"). E xunto a ese problema, o do Israel de hoxe, situado no centro dunha violencia interminable e ao que Yehoshúa cre que só se pode arranxar cun verdadeiro acordo de paz cos palestinos. "As situacións de conflito son propicias para a creación", di. Ambos os conflitos -a familia, Israel- mestúranse con verdadeira mestría na súa obra. Hoxe a narrativa israelí posúe unha forza creativa indiscutible e Yehoshúa é un dos máis grandes. Tres novelas máis foron traducidas ao español: O señor Mani, en Anaya

quinta-feira, 24 de julho de 2008

quarta-feira, 23 de julho de 2008

La historia de los judios. De Paul Johnson


LA HISTORIA DE LOS JUDIOS
PAUL JOHNSON
Lengua: CASTELLANO
ISBN:9788496581890
Colección: ZETA DIVULGACION

Atopámonos ante unha obra que podemos cualificar sen medo a esaxerar de realmente excepcional, como sen dúbida é excepcional o seu autor Paul Johnson. Este xornalista británico, reconvertido ao longo dunha extensa carreira en notable historiador e excelente divulgador da historia, acomete neste texto un proxecto audaz e polo tanto moi arriscado: sintetizar a orixe, o desenvolvemento e mesmo o "xenio" profundo do pobo de Israel até os nosos días. Arriscado polo reto intelectual en si e polo que significa non satanizar nin criminalizar a Israel no ambiente político europeo actual. Precisamente é esa a gran achega do autor: a súa ecuanimidade. Ecuanimidade que nace da súa absoluta independencia de xuízo, lonxe de todo tópico ou lugar común. Johnson enfrontouse á historia de Israel sen outras teimas que as da súa propia psicoloxía, resultando diso un texto realmente libre, que nos axuda poderosamente a situar e a entender o actual conflito árabe-israelí, a evitar os habituais xuízos de café barato que adoitan trufar as conversas europeas sobre este tema. O autor consegue un´meritorio equilibrio entre a erudición e a síntese e faino igualmente lonxe da pedantería e que da banalidade. é certo que se alguén coñece xa de antemán algúns dos temas ou personaxes que trata o autor, pode parecer algo superficial, o cal é frecuente, por non dicir inevitable nunha obra de carácter xeral o que xa non o é tanto, e este é o seu segundo gran mérito é a coherencia do discurso, a súa continuidade. En lugar da fragmentación típica dos textos universitarios, que non adoitan funcionar máis como unha suma resumida de conclusións de especialista, Jonson traza, de principio ao fin, desde a figura de Abraham até a de Golda Meir, desde os textos bíblicos até a filosofía de Maimónedes ou Spinoza unha narración informativa, moi claramente exposta e dunha enorme coherencia. Iso contribúe a facer deste libro un texto imprescindible se se quere comprender o presente israelí desde onde crava as súas verdadeiras raíces: a conciencia de pobo elixido, a que a chama invención do monoteísmo, o nacemento da responsabilidade individual ante Deus, as constantes infidelidades do pobo á súa Alianza e os continuos exilios e persecucións que, dun modo ou outro, isto lévalles. Pobo de Israel, en definitiva, que leva sobre as súas costas, en certa maneira, o peso da humanidade, as súas máis prezados dons (é impresionante a lista de personalidades e achegas dos xudeus ao patrimonio da humanidade) e as súas debilidades. Non cabe dúbida, en definitiva, que o libro merece unha lectura sosegada e atenta.