quarta-feira, 28 de fevereiro de 2007

COMECLAVOS de Albert Cohen


En "Comeclavos", outra obra mestra de Albert Cohen, situada cronolóxicamente entre "Solal" e "Bela do Señor", os auténticos protagonistas son os compoñentes do marabilloso quinteto dos Esforzados, capitaneado por Comeclavos, pertencentes ao gueto xudeu de Cefalonia, onde participan da fortuna dun clima luminoso, un mar morno e un ceo benevolente. Elocuentes, desordenados e apaixonados, perguiceiros, falaces, cándidos, universalmente incompetentes, os seus avatares se suceden en escenas e diálogos de comicidade irresistible. O truculento Comeclavos, o home dos cen oficios, é un falso avogado, un soberbio embustero dotado dunha elocuencia torrencial e dun fame devoradora, consagrado con paixón desenfrenada ás ocupacións máis quiméricas. Pero, un día, un misterioso criptograma chega a Cefalonia, e Comeclavos se embarca, acompañado dos seus amigos. Comeza entón unha serie de aventuras extravagantes e hilarantes naquela Xenebra da Sociedade de Nacións, onde os Esforzados dedícanse a «a alta política» de forma desternillante.
EDITA: Anagrama

terça-feira, 27 de fevereiro de 2007

OH VOSOTROS, HERMANOS HUMANOS de Albert Cohen

"Oh vosotros, hermanos humanos" é un deses hitos. O célebre escritor Albert Cohen conta neste libro unha historia da súa infancia: o día do seu décimo cumpreanos, na cidade francesa de Marsella, experimenta en carne propia o rexeite perverso e o antisemitismo; sentese expulsado da humanidade.
EDITA: Losada

sábado, 24 de fevereiro de 2007

VECINOS de Jan T.Gross


Vecinos
De Jan T. Gross

O exterminio da comunidade xudía de Jedwabne

Un día de xullo de 1941, a metade dos habitantes da poboación polaca de Jedwabne levantouse contra a outra metade. Nunha enlouquecida cruzada, á que o exército alemán de ocupación asistiu coma mero espectador, acabaron coa vida de case todos os xudeus do pobo: mil seiscentas persoas entre homes, mulleres e cativos. Non foron nazis anónimos quen mallaron, acoitelaron, estrangularon ou prenderon lume aos xudeus de Jedwabne, senon os seus propios veciños cos que ate entón conviviran normalmente, xentes de nomes e rostros coñecidos, vellos compañeiros de escola, os seus tendeiros, os seus clientes, aqueles cos que solían pararse a parolar nas rúas. Veciños contanos esta historia brutal e arrepiante que nunca antes se narrara e que fora ignorada pola historia oficial. É o estudo máis revelador que se ten publicado sobre as relacións entre polacos e xudeus en tempos de ocupación e que, polas apasionadas polémicas que levantou na prensa internacional, estase convertindo xa non só nun clásico da literatura do Holocausto, senon tamén nunha contribución de primeiro orden á historia universal da infamia.
EDITA: Memoria crítica

SIN DESTINO de Imre Kertész


Sin destino
De Imre Kertész
Escritor húngaro nado en Budapest en 1929, vástago dunha familia xudía. Contaba 15 anos cando foi deportado ao campo de concentración de Auschwitz-Birkenau. O ano 1945 foi liberado do campo de exterminio de Buchenwald. Seguiron despois 15 anos, ate que Imre Kertész comezou a traballar na novela "Sin destino" (1975). Cando, logo de dez anos, concluíu o manuscrito, escribira unha das obras literariamente máis destacadas sobre o holocausto, unha obra mestra estremecedora e ao mesmo tempo provocadora. Traballou inicialmente como xornalista, pero o diario para o que escribía foi declarado en breve tempo órgano do Partido Comunista, e foi despedido no ano 1951. escribiu musicais e pezas amenas para a escena teatral, e logo de publicar o seu libro "Sen destino" comezou a traballar como tradutor. traduciu ao húngaro a Friedrich Nietzsche, Sigmund Freud, Hugo von Hofmannsthal, Elías Canetti, Ludwig Wittgenstein, Joseph Roth, Arthur Schnitzler, Tankred Dorst e outros moitos. O prestixio de que goza Imre Kertész é fiel reflexo do expresivo vigor filosófico co que se enfronta á vida. Conta entre os escritores do presente século que devolveron á tarefa narrativa a súa fonda seriedade vital. El non quere empregar para as súas narracións a levedade da invención poética. Coñece ben a gravidade dun relato que non se aparta da vida, senón que permanece firme ante ela, plena de inquietude existencial e de tensión intelectual. A terrible experiencia do campo de exterminio constitúe o horizonte da súa incansable meditación. Hai que tomar tamén en serio a Imre Kertész nos seus nocturnos paseos intelectuais. Este escritor non gusta de filosofar á luz diurna dos tratados lóxicos ou ensaísticos. Prefire a escuridade protetora e reveladora propia da narración. Non será posible superar a consternación que se apodera do lector cando percorre as páxinas de "Sin destino", sen quizais, reprimila.
Pero se aprenderá a comprendela se un fica disposto a seguir a Imre Kertész na súa liña de pensamento. As súas novelas son unha reflexión profunda de toda unha vida, e moi próxima a esta, sobre o destino e a falta do mesmo, sobre a liberdade e a angustia de sobrevivir, sobre o sistema e a moral. Sen destino, é unha das obras máis importantes da literatura europea deste século. escribiu tamén, a novela "El fracaso" (1988), "Un instante de silencio en el paredón" (1998) e "Kaddish para un niño no nacido" (2001), así como o "Diario de la galera" (1992) e o diario "Yo y el Otro" (1997). No ano 2002 foi galardonado co premio Nobel de literatura, sendo o primeiro escritor húngaro que o consegue.
Breves textos de Imre:

quarta-feira, 21 de fevereiro de 2007

EL ANTICRISTO de Joseph Roth

EL ANTICRISTO
De Joseph Roth
Un alegato moral contra a barbarie. Concebido, nun principio, para defender a causa dos xudeus contra o racismo, El Anticristo (1934) é, ante todo, un alegato moral escrito desde a desesperación de quen, ante a ignominia e a barbarie do réxime nazi, pretende abogar pola causa do humanismo. Roth fai desfilar o que él chamaba caracterizacións do anticristo: a técnica, o nacionalismo, o patriotismo, o comunismo e, curiosamente, o cinematógrafo, ao que vía como un truco de maxia negra no que a vida real era sustituida por un limbo hipnótico e ilusorio. Escrito desde o borde do abismo, El Anticristo foi, para Roth, a única forma de tapar as vías de auga polas que tanto na súa vida como o mundo que a circundaba se encamiñaban cara o desastre.
EDITA. Ediciones Península

ISRAEL 1957 de Josep Pla


ISRAEL 1957
Por Josep Pla
A travesía inaugural do Theodor Herzl, barco cedido a Israel polo goberno alemán occidental en concepto de reparacións, en maio de 1957, serviulle a Josep Pla (1897-1981), sexaxenario, baqueteado por anos de corresponsalías no estranxeiro, cheo de experiencia vital e de sabedoría mundana, para embarcarse noutra desas viaxes que acababan dando materia para unha reportaxe ou para unha crónica gastronómica ou política. Se leu algunha desas crónicas, como as recolleitas nas inesquecibles "Cartes de lluny", o lector se achegará a este non menos sorprendente "Israel, 1957" coa esperanza renovada nunha escritura que posúe unha sólida prestancia, un valor a salvo dos vaivens do tempo e dos gustos literarios. Pla nunca viaxou por turismo, nin tampouco por sentimentalismo, pero tampouco foi un xornalista ao uso. Prefería o apuntamento lírico e descritivo á frialdade informativa. De modo que, como naquela longa serie de "Coses vistes" que foi publicando durante anos, o labor do xornalista e a do creador literario se solapaban. Adoitaba fixarse en aspectos aparentemente secundarios, coma certos usos culinarios ou de índole indumentaria, pero se servía sempre dunha extensa e fiable documentación humana e técnica, porque a súa escritura itinerante era ante todo o produto dun denodado esforzo de asimilación e de observación.
En Israel, 1957 predominan sobre todo apuntes políticos e observacións sobre o modelo económico posto en marcha polo goberno israelí e pola Axencia Nacional Xudía, esa mestura de industrialización moderna e de colectivismo que en nove anos convertera a Israel nun país moderno e desenvolvido. Nesta crónica, recuperada agora do baleiro do tempo, de entre un aluvión de milleiros de páxinas, case sempre gloriosas, a mestre de Palafrugell construíu unha enérxica defensa da mentalidade liberal e da sociedade democrática e laica que viviu en Israel. Isto fixo que contemplase con admiración e envexa catalana o milagre dunha Nación moderna e libre que emerxía en metade do deserto.
Fronte á imaxe do xudeu como un tipo humano sórdido, usureiro, parasitario e retraído sobre si mesmo, Pla ofrécenos, nunha meritoria labor reconstrutiva, a descrición dun pobo creador e vigoroso, dunha gran diversidade, e, o que é máis importante, lexitimado pola historia e polos feitos para ratificar o seu propio dereito a autodeterminarse, para construír e defender. Israel é, en 1957, nove anos despois da súa fundación, un país laico e democrático, un modelo de liberdade e de desenvolvemento.
Despois do regreso, o pobo condenado a dezaoito séculos de diáspora, que resistiu pacientemente á tentación da asimilación, expresa en cada unha das súas magníficas realizacións políticas e prácticas a súa enérxica vontade de permanencia, a pesar da hostilidade dos seus veciños, ancorados no radicalismo e na indixencia política. Un símbolo podería ser ese magnífico complexo, cunha biblioteca e unha universidade, construído polo pobo israelí e illado en metade da Monte Scopus, baixo dominio xordano por unha carambola política, condenado á inutilidade e ao abandono, que o viaxeiro catalán contempla con lánguida tristura. Ese abandono, esa desidia son, máis que un signo diferencial de certos pobos, o produto inelutable da ignorancia e da teimudez de certos gobernantes, como Nasser ou Hussein, máis inclinados á violencia que ao diálogo; afeccionados, como os reis de Arabia, á usurpación da riqueza do seu pobo. Un pobo, o árabe, que aparece sometido e empobrecido por sistemas políticos caóticos e inxustos, ignorante aínda dunha tradición liberadora e emancipadora, pero lexítimo propietario, como os israelís, do seu pasado e do seu destino.
Pla cree que hai esperanza para o mundo árabe, que non permanece inerme, aínda que o pareza, diante do seu propio desorde político. Nese mundo tamén se esta perdendo o sentido reverencial da maxia, e só por esa liberación mental poderá sobrepoñerse algún día á impostura. Na crónica de Josep Pla predominan, non obstante, os tintes sombríos.
A ameaza se cierne inclemente sobre Israel, que vive nun estado de perpetua vixilia. Preséntense acontecementos inquietantes, e a mirada non é confiada, nin optimista. Nos Estados árabes veciños existe un fermento de violencia tan profundo e activo, hai tal cantidade de apaixonados e fanáticos, de gobernantes corruptos e de intereses creados, que non se pode prever nada e a inseguridade é completa. O futuro traerá sucesos lamentables. É esta unha crónica necesaria. En primeiro lugar, pola mestría de palabra e de expresión. A escritura de Pla tivo sempre a virtude do equilibrio, grazas a esa sinxela complexidade que tanto se agradece nunha tradición literaria, tan contaminada de verbalismos inútiles. En segundo lugar, esta crónica é necesaria porque os seus argumentos a favor da causa israelí e contra o antisemitismo son poderosos, e as súas diagnoses, dunha encomiable sagacidade, poden servir para abrir horizontes, para inaugurar espazos de confrontación no dialógo. É, como ese Prólogo para franceses que Ortega puxo ao comezo da rebelión das masas, unha introdución para estranxeiros á problemática do pobo israelí e unha elucidación do seu inmediato futuro, prescindindo do necio baleiro dos tópicos. A brillantez da prosa non pode ocultar do todo que nos atopamos diante dun prodixioso libro de ideas, cheo de clarividencia e de sentido común. Como a do seu admirado Montaigne, a palabra controvertida de Pla foi sempre unha palabra libre, admirable na súa liberdade e dirixida a lectores desprexuciados e libres.

segunda-feira, 19 de fevereiro de 2007

CONTRA EL FANATISMO de Amos Oz


CONTRA EL FANATISMO
De Amos Oz
Amos Oz, un dos máis prestixiosos escritores israelís vivos, ofrécenos neste libro definicións fundamentais para comprender algúns dos conflitos bélicos da actualidade. Premio Israel de Literatura 1998 e recoñecido intelectual comprometido co proceso de paz no Medio Oriente, Oz parte para a súa análise neste ensaio da seguinte premisa: "O fanatismo é máis vello có Islam. Non se debe á mentalidade dos árabes, como claman algúns racistas (...) Débese á vella loita entre fanatismo e pragmatismo. Entre fanatismo e pluralismo. Entre fanatismo e tolerancia." A partir desta idea, o lector poderá topar unha aproximación intelixente e desprexuizada para varios dos conflitos que aqueixan ao mundo de hoxe.
Esta edición de Siruela no seu peculiar formato pequeno axúdanos tamén a adentrarnos no complexo de razoamentos do escritor israelí. Dividido en tres capítulos relativamente pequenos, Oz explícanos acerca da natureza do fanatismo; a necesidade de chegar a compromisos e a súa natureza; e sobre o satisfacción do compromiso social e coa súa obra. O autor dinos con linguaxe ameno e accesible acerca das verdadeiras causas dos ataques ás torres xemelgas de Nova York o 11 de setembro de 2001; de como o fanatismo tópase arraigado en calquera país, sob calquera sistema social ou grupo político; das connotacións do cualificativo de "traidor" e a súa relación co fanatismo; das distincións do fanatismo coa vehemencia. Pero ademais, penetra nas características do fanático: "Creo" –dinos—"que a esencia do fanatismo reside no desexo de obrigar aos demais a cambiar. Nesa tendencia tan común de mellorar ao veciño, de emendar á esposa, de facer enxeñeiro ao neno ou de enderezar ao irmán en vez de deixarlles ser (...) O fanático é un gran altruísta." E máis adiante dinos que o fanático o mesmo bótanos os brazos ao pescozo porque nos quere, que se lanza para nosa xugular se demostramos ser irredentos. "En calquera caso (...) botar os brazos ao pescozo ou lanzarse á xugular é case o mesmo xesto." Sostén as súas aseveraciones con exemplos das accións de Osama Bin Laden, das loitas entre israelís e palestinos, das manifestacións da vida cotiá. A explicación que no seu segundo capítulo o autor bríndanos sobre a loita entre palestinos e xudeus é unha das máis claras para comprender este conflito que cobrou tantos miles de vidas e que parece non ter fin. "Os xudeus israelís queren exactamente a mesma terra por exactamente as mesmas razóns" que os palestinos, algo que entraña ao mesmo tempo a necesidade de chegar "a un profundo entendemento entre as partes, e unha traxedia terrible". Porque para chegar ao acordo que dea solución ao enfrontamento palestino-israelí, nos expón Oz, débese atravesar un doloroso proceso onde as partes farán renuncia de soños, ilusións, da terra que ambos defenden. Trátase, segundo o autor, de que "non se pode elixir entre Israel ou Palestina, senón hai que escoller en favor da paz". Os procesos históricos de ambos pobos foron en paralelo ao longo de séculos e as renuncias que individuos, políticos, grupos sociais de ambos lados deberán emprender non están ao alcance da comprensión e sensibilidade dos propios actores.
As conclusións de Amos Oz neste libro non as adianto. Transcorren sobre a natureza mesma do que este autor concibe como "acordo". "Concíbese o acordo como falta de integridade, falta de directriz moral, falta de consistencia, falta de honestidade. O compromiso apesta, comprometerse a chegar a un acordo é deshonesto. Non no meu vocabulario. No meu mundo, a expresión 'chegar a un acordo, a un compromiso' é sinónimo de vida. E onde hai vida hai compromisos establecidos (...) O contrario de comprometerse a chegar a un acordo é fanatismo e morte (...) E cando digo acordo non quero dicir capitulación, non quero dicir poñer a outra meixela ao rival ou a un inimigo ou a unha esposa, quero dicir tratar de encontrarse co outro nalgún punto a metade do camiño. Non hai acordos felices" –dirá—"un acordo feliz é unha contradición". Sobre os seus escritos, xa sexan os seus artigos ou as súas novelas, entre os cales Oz advirte das súas diferencias, dinos que se algo teñen en común é que van falar "das imperfeccións da vida descartando as perfeccións da morte gloriosa". Amante da vida, Oz regálanos as súas visións acerca da paz, dos sacrificios para alcanzarla, a proximidade á morte dos fanáticos, a incapacidade destes para poñerse na pel dos outros, e a necesidade urxente de facer isto último como experiencia ética, como proba de humildade, e incluso para lograr a sobrevivencia.
EDITA: Siruela Editores

MIS MEMORIAS de Violeta Friedman


MIS MEMORIAS
De Violeta Friedman


Testemuño dramático, lúcido e combativo de quen conseguiu sobrevivir ao holocausto nazi e que pide, simplemente, que as novas xeracións non esquezan «Desde 1985 a miña vida estivo dedicada fundamentalmente a lembrar, para que toda aquela traxedia do Holocausto non sexa esquecida e non poida volver a ocorrer. Mediante entrevistas, conferencias e unha longa e vitoriosa loita xurídica contra o nazi Léon Degrelle fun dando fe do horror. Moitas veces ao longo destes anos, oíntes e amigos pedíronme unhas Memorias, instáronme a deixar por escrito os meus terribles recordos. Agora están aquí, como un chanzo máis da miña obriga. »Cando fun levada a Auschwitz, eu tiña só catorce anos. Era unha nena ignorante e sometida a unha presión inimaxinable. A desnutrición e os sufrimentos mantivéronme durante aquel ano espantoso nun estado que tal vez puidese compararse ao das persoas sometidas ao efecto de certas drogas. E, ademais, o resto da miña vida, ata fai dez anos, me paseino tratando de esquecer. Todas estas razóns fan que faia zonas da miña memoria que permanecen borrosas, recordos a veces fragmentarios, momentos que sobresaen fronte a outros esvaídos ou inalcanzables. Tamén hai cousas que lembranza pero das que nin sequera hoxe son capaz de falar. »Sei que a miña voz se perde no ruído do tempo, no devastador ruído do tempo. Con este libro espero que as novas xeracións poidan oír o meu rogo: que elas continuen o meu traballo. Que non nos esquezan.» (Violeta Friedman.)
EDITA: PLANETA

domingo, 18 de fevereiro de 2007

DILEMAS DA MEMORIA de Jack Fuchs



Dilemas da memoria:
A vida despois de Auschwitz

Un libro de Jack Fuchs

"Tería preferido estar en Hiroshima, ter unha morte rápida, non someterme durante anos ao sufrimento propio, a dor da fame e á morte dos meus amigos e da miña familia”, escribe Jack Fuchs (sobrevivente do Gueto de Lodz –cidade situada a 120 quilómetros ao sudoeste de Varsovia, ocupada polos nazis en setembro de 1939–, deportado a Auschwitz en 1944 e posteriormente a Dachau, ate o fin da guerra), e agrega: “Pero isto é só unha especulación. A vítima non elixe como morrer”. Sen embargo, Fuchs lembra que, cando estoupou a bomba atómica, el se topaba nun hospital de Baviera, atendido por médicos e enfermeiros alemáns, que un día antes da rendición, con toda seguridade, o deixarían morrer ou o asasinarían. Hoxe, aos 82 anos, Jack Fuchs vive na a Arxentina, dedicado ao estudo e investigación da Shoah e da Segunda Guerra Mundial e á divulgación do seu testemuño persoal. "Dilemas da memoria" é un conxunto de notas (moitas das cales foron publicadas en contratapas de Páxina/12), onde antes do detalle do horror, prevalecen as preguntas, aínda sen resposta, despois de máis de sesenta anos daquela experiencia imborrábel: Por que non bombardearon os fornos? Por que os xudeus, xitanos, rusos, comunistas, homosexuais, discapacitados e cada unha das vítimas, foron sometidas e masacradas diante da indiferenza do mundo enteiro? Ocorre hoxe algo diferente?
Dilemas da memoria: Fuchs explica que, finalmente, é máis fácil lembrar o pasado que enfrontar a indiferenza do presente, e isto é algo que “Hitler o sabía ben cando sinalou que o mundo non fixera nada para evitar o xenocidio armenio e que nada faría tampouco para evitar a liquidación dos xudeus e outras minorías”. Fuchs reflexiona en torno de Yom Kippur e a imposibilidade de perdoar os crimes: “A quen podo perdoar?”, se pregunta. E lembra, tamén, o que nunca aconteceu: “Ninguén, nin unha nin tres veces, me pediu perdón”. Cando comeza o día do perdón, segundo a tradición, elévase a pregaria de Kol Nidrei, pedindo o perdón polos pecados, rogando ser reinscripto no Libro da Vida. Fuchs conta que unha noite, en Dachau, despois dun día de traballo, fame e desesperación, alguén lembrou que aquela noite comezaba o Yom Kippur, e elevaron a súa pregaria: “Pasaron os anos e aínda non entendo que perdón debiamos solicitar cando, despoxados de todo, da familia, da casa e ate do noso propio nome convertido nun número, aínda ficaba o ritual de pedir absolución”. As notas de Fuchs percorren as datas conmemorativas coma un modo de ancorar a memoria e fixala aos acontecementos do pasado. A memoria, explica, non garante que os crimes non se repitan; incluso escribe que, ao fin de contas, talvez se trate de “facer memoria por facer memoria”.
Lembra a vida xudía en Lodz, a súa cidade natal, onde aínda hoxe non hai un só monumento que lembre esas 250.000 vidas, senón apenas un inmenso cemiterio. A Shoah non ten data de nacemento nin de defunción, pero Fuchs sinala o 19 de abril (día do levantamento do Gueto de Varsovia, en 1943) coma o día en que debe lembrarse tanto a loita armada como a pacífica, honrando tanto aos heroes como ás vítimas silenciosas que non tiveron sequera a oportunidade de loitar.
“Auschwitz nunca foi liberado”, escribe Fuchs. Os aliados só “atoparon” os campos de exterminio. E mentres os xudeus foron deportados e eliminados ate o derradeiro día, os aliados non quixeron “liberar” a ninguén, senón gañar unha guerra; e para Fuchs a guerra é só o desexo de matar e deixarse matar... alegando escusas razoables.
EDITA. Norma (2006)

segunda-feira, 12 de fevereiro de 2007

CICATRICES DE GUERRA, HERIDAS DE PAZ de Shlomo Ben Ami


"Shlomo Ben-Ami traballou incansable e valorosamente pola paz. O balance do que conseguiu e do que non puido conseguir, así como a análise do destino que nos depara, debería ser lido por todo aquel que desexe unha solución xusta e definitiva". Bill Clinton, ex-presidente de USA. Shlomo Ben-Ami -diplomático, historiador, ex-embaixador e ex- ministro de Seguridade Pública e de Asuntos Exteriores israelí durante o goberno de Ehud Barak- realiza, nesta obra, un pormenorizado análise da súa visión, como testemuña de excepción, do conflito árabe-israelí. Para a elaboración deste libro, Ben-Ami apóiase no seu diario persoal, no que reflectiu innumerábeis detalles (algúns deles aínda segredos) dunha durísima negociación que culminou no Cumio de Camp David de 2000, e no que, por vez primeira en moito tempo, rozouse a posibilidade dun acordo de paz entre israelís e palestinos. A crónica e a análise comezan coa guerra de Independencia e o nacemento do Estado de Israel; a campaña do Sinaí de 1956 e a calma relativa posterior; a guerra dos Seis Días de 1967, a guerra do Yom Kippur, o auxe de EE.UU. entre 1973 e 1977; Camp David; a primeira Intifada; a guerra do Golfo e a conferencia de paz de Madrid; Rabin e Oslo; o impasse de Netanyahu; a Intifada de Al-Aqsa. Os capítulos finais abordan a crise do 11-S, a actual guerra de Iraq e a reactivación do proceso de paz. Trátase dunha lectura de extraordinario interese, de obrigada lectura para quen desexe comprender a dinámica do conflito. Shlomo Ben-Ami é historiador formado en Oxford, Shlomo Ben-Ami distinguiuse polo seu traballo na Universidade de Tel Aviv, tralo cal se converteu en deputado laborista na Knesset, Ministro de Asuntos Exteriores e, por último, embaixador de Israel en España. Tivo unha participación crucial en moitas conferencias de paz árabe-israelís, de entre as que salienta o cumio de Camp David de 2000. Salientar outros libros editados tamén por Ediciones B “Israel, entre la guerra y la a paz” e “¿Cual es el futuro de Israel?”.
EDITA: Ediciones B

MITOS E REALIDADES de Michel G.Bard


A Guerra no Medio Oriente dura xa sesenta anos. Hoxe, moitas persoas non están xá familiarizadas coa súa historia e orixes e non teñen nin sequera coñecemento dos feitos. Este estado de ignorancia é terreo fértil para quen, sen escrúpulos, forxa mitos para xustificar políticas destrutivas. A máquina de propaganda creou moitos destes mitos para inflamar a súa guerra contra o Estado de Israel. Israel é a única democracia que no Medio Oriente elixe os seus gobernos en sufraxio libre, a única que garante dereitos aos seus cidadans e respecta eses dereitos. Sen embargo, Israel é a diana permanente de quen di loitar polos "dereitos humanos". Cerca de un millón e medio de árabes viven como cidadans en Israel, elexindo aos seus representantes no Parlamento israelita e gozando de máis dereitos do que calquera cidadán árabe de calquera Estado árabe. Sen embargo, Israel é a diana permanente de quen di loitar pola "xustiza social". A propia creación do Estado de Israel é referida polos seus inimigos árabes como "a Nakba", isto é, a "catástrofe", estando nisto implícito que Israel non debería existir. Sen embargo, Israel é a diana permanente de quen di apoiar a autodeterminación e condenar o xenocidio. Israel foi vítima, desde a súa primeira hora, de unha agresión, que non provocou, por parte de cinco monarquias e ditaduras árabes; e ten sido vítima dunha guerra árabe que se prolonga ininterruptamente hai xa sesenta anos porque os Estados árabes se negan a facer a paz. Sen embargo, Israel é a diana permanente de quen di desexar "a paz". Israel é vítima de ataques terroristas, como os dos homes suicidas que, xuntamente cos xudeus que eles queren aniquilar, matan igualmente mulleres e cativos palestinos. Sen embargo, Israel é a diana permanente de quen di defender a humanidade e un futuro "libre". Como é isto posíbel? Como pode o mal vestirse coa toga da xustiza? Como pode unha guerra de xenocídio para destruir a un pobo democrático ser desculpada como loita pola "libertación nacional"? E, sen embargo, eles faise – através da creación de mitos políticos que racionalizan a agresión e xustifican a guerra contra a poboación civil. George Orwell, en “1984”, o Ministro da Verdade do Estado totalitario proclama: "O coñecemento é Ignorancia, a Liberdade é a Escravitude". A natureza do cinismo político non muda, o seu fito é sempre o mesmo: a deformación da memoria histórica, ao servizo do poder. "O combate do home contra o poder", escribe o autor checo Milan Kundera, "é o combate da memoria contra o esquecemento". Só a reposición da memoria pode destruir os mitos totalitarios e tornar o home libre. O libro de Michel G.Bard “MITOS Y REALIDADES” recupera a memoria dos feitos que estan no cerne do conflito no Medio Oriente. Estes feitos son cruciais, non apenas para a reposición da historia que a política obscureceu, mais tamén para a sobrevivencia dun pobo que vive no pesadelo da súa propia destruccion. Calquera persoa interesada na xustiza debera ler este pequeno gran libro.

MAUS de Art Spiegelman

Se hai unha novela gráfica mundialmente recoñecida polo seu acercamento á Shoá, esa é Maus, de Art Spiegelman, o único comic ó que se concedeu un Premio Pulitzer. Maus componse de dúas partes, hoxendía editadas nun só tomo por Planeta, que narran o periplo dunha parella de xudeos polacos, os páis do autor, dende que se coñecen nos anos corenta ata o final da Segunda Guerra Mundial. A nota sorprendente ponna que os persoaxes son animáis antropomorfidados; os xudeos aparecen coma ratos, os alemáns son gatos e os polacos, porcos. O que noutra historia tería tintes cómicos, nesta só serve para enfatizar que as persoas deixaron de selo, ben porque foron tratados coma animáis, no caso dos xudeos, ou porque se comportaron coma eles, como lles pasou ós alemáns e ós polacos. A historia está contada polo seu fillo, o autor, que é ademáis unha persoaxe do libro. Poderíase pensar que é unha recreación lacrimóxena do Holocausto, pero a maestría de Spiegleman convírtenno en moito máis. A relacción entre o pai viúvo e o fillo ó que lle está a conta-la historia amosanos as consecuencias psicolóxicas e sociais que a pegada da Shoá deixou en quenes a sufriron, pero tamén nos seus descendentes
EDITA. Planeta

LAS GUERRAS DE TODA LA VIDA de Vasili Grossman

AS GUERRAS DE TODA A VIDA
Unha recuperación moi parcial de Vasili Grossman. Unha crítica de Horacio Vázquez-Rial.
Hai veintiún anos, no 1985, a editorial Seix Barral, entón dirixida por Mario Muchnik, publicou "Vida y destino", de Vasili Grossman. Oitocentas páxinas en letra pequena, tal vez o dobre nun corpo máis lexible. Correspondeume a honra de ler as galeradas. Eu non tiña a menor idea de quen fora Grossman, apenas se esbozaba a perestroika e empezaban a aparecer autores rusos ate a data ignorados en Occidente, de modo que me enfrontei á tarefa con desconfianza. Agora, cun exemplar diante, vexo unha errata na segunda liña, e sospeito que debe de ter máis: o máis probable é que non fixera ben o meu traballo, que me deixe levar polo texto a partir do principio. Cando terminei, non tiña a menor dúbida de que aquela era unha das maiores novelas que lera na miña vida. Co tempo, decateime de que o mesmo lle sucedera a Luis Mateo Díez, a Ruiz Zafón, a Daniel Pennac e a outros escritores respetables. A tradución era de Rosa M. Bassols, unha profesional de prestixio, pero fora feita a partir do francés. Pareceume un dato menor, posto que as mellores versións de Dostoyevski antes de Augusto Vidal foran as de Ricardo Baeza, que as facía a partir do inglés. Por outra parte, estaba a sentenza de Mairena, que imaxinaba o grande que debía de ser Tolstoi cando o liamos traducido do alemán ao francés e do francés ao español polos tradutores peor pagos de Catalunya, e aínda así seguía sendo grande. Non sei se unha tradución do ruso melloraría moito aquela versión. Debo dicir que nunha moi eloxiada nova tradución da montaña máxica me atopei coa expresión "en directo", procedente da xerga da televisión e, polo tanto, tan allea ao universo de Thomas Mann como internet: a saber que poñería o home en alemán. Despois daquilo, dediquei moitos esforzos a convencer a todos os editores cos que traballei, e foron moitos, da conveniencia de reeditar Vida e destino. Sen éxito. Os editores pequenos, acogotados pola distribución e o medo ao erro, ven horrorizados a extensión da novela, calculan en segundos o investimento que requiriría e se retíran a un recuncho a secarse a suor da fronte. As grandes, que non se asustan por nada, se apartan como da lepra dun libro que non vai vender máis que cinco mil exemplares, tal vez o dobre nuns anos: para iso hai que ter fondo, catálogo e coraxe. Mellor facer frangollos históricos de rendibilidade rápida. Ou sexa que non temos edición viva en español dunha das maiores novelas do século XX en calquera lingua. E tampouco temos unha tradución do Libro negro, a gran obra de Grossman e Ilya Ehrenburg, coa colaboración de máis de vinte escritores, sobre o antisemitismo na URSS, complemento indispensable do libro de Hilberg A destrución dos xudeus de Europa. Pero agora dispoñemos dun libro de Antony Beevor e Luba Vinogradova, que figuran como editores de textos de Grossman pero que en realidade escribiron a súa propia obra en torno de fragmentos de crónicas e cartas do autor ruso: Un escritor en guerra. Vasili Grossman no Exército Vermello, 1941-1945.O resultado podería ser peor, pero fose mellor unha compilación de artigos e de cartas sen a intervención dunha voz narradora externa. Claro que nese caso tal vez non contásemos co volume, porque o que vende libros non é Grossman senón Beevor.
A Grossman non o coñece ninguén. Era un xudeu ruso, que viviu desde 1905 ate 1964, o cal é en si mesmo unha historia: nin sequera atisbou o final do comunismo, e morreu tratando de explicarse o antisemitismo críptico e ambiguo de Stalin e dos seus sucesores, e convencido de que a súa novela máis importante xamais se publicaría íntegra. Non foi capaz, como Ehrenburg, de negociar co réxime e pasar por escritor oficial sen chegar a selo xamais realmente. Ao padrecito non importábanlle moito as categorías á hora de ordenar un asasinato, de modo que as razóns polas que Ehrenburg, xudeu e embaixador cultural soviético no mundo, eludiu o Gulag e chegou a vello serán un misterio para sempre. Pero hai un elemento que habitualmente non é tido en conta: polo menos ata despois da guerra, homes como Ehrenburg ou Grossman creían na posibilidade do comunismo, vían a Stalin pero considerábano unha etapa a superar e, a partir de 1941, foron ardentes patriotas rusos decididos a defender a súa terra diante da agresión alemá. O propio ditador puxo as cousas no seu sitio ao falar de "a Gran Guerra Patria".
Grossman pasou toda a guerra como xornalista en diversos frontes, empezando por Stalingrado, cuxa defensa é un dos eixes de Vida e destino e o tema único da súa novela Por unha causa xustificada, e terminando na caída de Berlín, onde quedou "fascinado polo comportamento do inimigo derrotado, polo disposto que parecía a obedecer as ordes das novas autoridades e o insignificante que fora a resistencia partisana, a diferenza do acontecido na Unión Soviética", segundo Beevor, quen parece esquecer que a toma da cidade custou 100.000 baixas aos rusos. Eisenhower avaliara con precisión ese prezo antes de que a batalla tivese lugar: decidiu permitir que o labor recaese sobre os rusos porque el non podíase permitir ese número de cadáveres nas súas propias filas.Dos textos de Grossman non despréndese en absoluto esa fascinación polo comportamento dos alemáns. Esta é a traxedia dun escritor en guerra: Beevor proporciona un marco propio ás palabras de Grossman, cronista moi obxectivo, e dálles un sentido que non tiñan na súa orixe. Eu recomendaría ler a Grossman facendo caso omiso do relato de Beevor. Darei un exemplo:O parque zoolóxico. Tamén houbo combates alí. Gaiolas rotas, cadáveres de monos, aves tropicais, osos, a illa dos babuinos; os pequenos apreíxanse ao ventre das súas nais coas súas diminutas mans.
Conversa cun ancián. Coidou aos monos durante trinta e sete anos. Contempla o cadáver dun gorila morto nunha gaiola.– Era un animal feroz? –pregúntolle.– Non, só ruxía moito. A xente é moito peor –responde.Iso é Grossman en estado puro; traducido do inglés ao que o ha descarga Beevor.No epílogo do libro, obra exclusiva de Beevor e Vinogradova, titulado 'As mentiras da victoria', preténdese narrar as circunstancias da elaboración do Libro negro e o seu destino baixo o represión zhdanovista, e a historia do manuscrito de Vida e destino. Din Beevor e Vinogradova que este lle fora entregado por Grossman a "un amigo", pero non dan o seu nome, perfectamente coñecido: Semión Lipkin. Andrei Sajarov microfilmouno, cousa que eles poñen en dúbida, e Vladimir Voinovich, cuxa obra mestra, Vida e insólitas aventuras do soldado Iván Chonkin, tiven o enorme pracer de prologar recentemente para Libros do Asteroide, "pasou de contrabando o microfilme a Suíza". En realidade, Voinovich non estaba en mellor situación que Grossman, e as súas posibilidades de pasar microfílmelos a Suíza non eran maiores que as do seu colega, agás polo feito de habelo sobrevivido. Tardou anos en logralo, e o logro formou parte do seu exilio. Insisto: que aproveite o lector esta ocasión para ler fragmentariamente a Grossman, pero que se coide do contexto.
Terminada a contenda, a Grossman non caeu enriba o Gulag, senón a morte civil, un concepto mussoliniano ben asimilado polo réxime soviético (e que asoma no horizonte español de hoxe): vives pero non vives; escribes pero non publicas (un director de editorial, estatal, claro, díxolle que para que se puidese publicar Vida e Destino tiñan que pasar douscentos anos, proba de confianza na perdurabilidad da novela, pero tamén na perdurabilidad do comunismo); cásasche e tes fillos pero estás lonxe da familia ("Estou desexando verte, pero non será posible ata que os xefes me convoquen de novo", escribe Grossman ao seu pai); a xente desaparece a teu alededor sen explicacións e sen que poidas reclamar a ninguén. A curmá de Grossman, Nadiezhda Almaz, contan Beevor e Vinogradova, foi detida e acusada de trostskismo, o peor dos crimes posibles naquel tempo. Grossman foi interrogado polo OGPU. Ambos tiñan relación con Victor Serge, que conseguiu fuxir da URSS en 1936 e morreu en México en 1947, un dos críticos máis implacables do stalinismo."[Almaz e Grossman] tiveron moita sorte. Nadia Almaz 'só' foi condenada a un curto período nun campo de traballo que apartouna do perigo durante o Gran Terror de finais da década. Grossman non resultou afectado; a súa sorte sería moi diferente se os interrogatorios houbesen tido lugar catro anos máis tarde. Para un escritor, especialmente tan veraz e politicamente inxenuo como Grossman, a vida durante a segunda metade da década de 1930 non foi fácil. Foi un milagre que sobrevivise ás purgas, o que Ilya Ehrenburg chamou máis tarde unha lotería", explican Beevor e Vinogradova, cheos dunha estraña benevolencia para os primeiros anos 30: o único certo é que foi unha lotería, porque a situación represiva xeral, marabillosa e terriblemente descrita por Martin Amis en Koba o Temible, era arrepiante, como fórao sempre, aínda que haxa un crescendo na furia indiscriminada do ex seminarista georgiano.
E, por suposto, non mellorou nos 40 e houbo que esperar ao XX Congreso do PCUS, en 1956, para que algo cambiase, aínda que Kruschev non liquidase o Gulag. Estamos diante dun libro que é pero non é. Non é de Grossman, nin é totalmente de Beevor. Hai no fondo de todo unha intención reivindicativa respecto da URSS, desenvolvida subrepticiamente a través do eloxio dunha das súas vítimas, que parece non habelo sido tanto, posto que non foi enviado a Siberia, nin torturado fisicamente, nin fusilado. Ao lelo, tense a impresión de que entre 1917 e 1986 tivo lugar un proceso cun pico especialmente duro na segunda metade dos 30 e unha certa liberalización posterior. Pero non foi así: a lotería salvou a Grossman da morte, mais non da tortura moral do silencio.Haberá que seguir esperando para ler a este home sen intermediarios.
EDITA: Crítica (Barcelona), 2006

sábado, 10 de fevereiro de 2007

sexta-feira, 9 de fevereiro de 2007

LA NOCHE de Elie Wiesel

Un adolescente nos campos de exterminio nazis. A escalofriante novela autobiográfica de Elie Wiesel, Premio Nobel da Paz 1986 "LA NOCHE" é o escalofriante relato dun adolescente deportado aos campos de exterminio nazis que se converte en testemuña da morte da súa familia e do seu Deus. Diante do horror absoluto, o piadoso protagonista se pregunta: «Como pode permitir que ocorran estas atrocidades o Deus no que crin ate agora con tanto fervor?». Narrada en forma de novela, "LA NOCHE" conta as experiencias de Elie Wiesel, Premio Nobel da Paz, nos campos de Birkenau, Auschwitz, Buna e Buchenwald durante a segunda guerra mundial. Dotada da inmediateza do Diario de Ana Frank e a austeridade de "Se isto é un home" de Primo Levi, esta obra constitúe un testemuño humano e literario de primeiro orde. Elie Wiesel naceu en 1928 en Sighet, hoxe parte de Romanía. Durante a segunda guerra mundial foi deportado coa súa familia aos campos alemáns de concentración e exterminio, onde morreron os seus pais e a súa irmá menor. Despois de ser liberado de Buchenwald polas tropas aliadas, estableceuse en París, e estudou xornalismo na Sorbona. A partir da publicación da noite, en 1958, escribiu case corenta libros. No 1986 recibiu o Premio Nobel da Paz.

quinta-feira, 8 de fevereiro de 2007

METRALLA de Rutu Modan


"Metralla" Rutu Modan foi unha das máis gratas sorpresas do pasado 2006, autora israelí que publica o último libro da madrileña Edicións Sins entido. É Metralla, por méritos propios, un dos libros de banda deseñada do ano. Unha xoia.

Kobi Franco é un humilde taxista da cidade de Tel-Aviv. Un bo día recibe unha chamada telefónica de Numi, un mozo soldado, quen lle di que o seu pai Gabriel moi posibelmente sexa unha das vítimas do atentado suicida cometido na cidade de Hadera unhas semanas antes. A regañadientes, pero timidamente preocupado pola ausencia de novas do seu pai, Kobi únese á moza nunha busca que levaralles polo territorio israelí trala figura dun pai e un amante completamente descoñecido. Kobi e Numi embárcanse nunha viaxe que se converterá nunha busca interior, pero tamén na deconstrución dunha persoa á que crían coñecer. A través das súas lembranzas e das palabras alleas, tanto os protagonistas como o lector van forxando unha imaxe recreada da figura de Gabriel Franco. A Kobi non lle sorprende en absoluto, o que non significa que non lle provoque certo rexeitamento, o comportamento do seu pai cos demais. Numi, en troques, desmitifica a un amante que lle concedía calquera capricho pero que en realidade aínda saía gañando ao aproveitarse dela. Nós, pola contra, chegamos a coñecer a un personaxe sempre fóra de plano a través dos recordos doutras persoas, quedando ao noso xuízo a moralidade dun Gabriel escurridizo, nada amante das ataduras. E facémolo sen ter que soportar a carga afectiva dun vínculo familiar ou sentimental. Acaso a través da ollada rancorosa, desesperada e tenra dos protagonistas, vítimas que deben de vivir o resto dos seus días sufrindo a metralla instalada nos seus corazóns procedente da explosión de egocentrismo de Gabriel. Como todo bo viaxe, nunca se regresa ao punto de partida. A parella protagonista, representantes antagónicos dos extremos das clases sociais, confluirán e deixarán que xurda entre eles, de vagar, unha estreita relación. Os encontros e desencontros, os diferentes puntos de vista que ofrece cada un deles, enfróntaos pero tamén úneos. A cada páxina os topamos máis próximos o un do outro, as miradas non se esquivan e os seus sentimentos se van achegando de forma paralela a como acadan a avistar o seu obxectivo. Unha certeira aproximación ao namoramento, afastada da sensiblería ñoña e fácil, que culmina cun final de obra exquisito.Como telón de fondo temos un Israel apático ou, mellor dito, desgarradoramente afeito á barbarie terrorista. Unhas paisaxes asépticas e desertos encarnan unha sociedade encerrada en si mesma, cuns mecanismos que provocan escalofríos. É o Israel de Rutu Modan, a autora desta Metralla, quen impregna á obra dunha fría sobriedade que contrasta coa delicadeza dos temas tratados e a calidez con que os aborda. O amor, os lazos familiares e unha sociedade abrumada polo terrorismo conviven nun contorno de cores suaves e liñas finas e sutís. A quebradiza e tremendamente fráxil xente de Israel, tremente diante da menor sacudida pero sempre en pé.Rutu Modan (Tel-Aviv, 1966) é unha debuxante que comezou a súa carreira no cómic editando a versión israelí da revista MAD xunto con Yirmi Pinkus, con quen logo fundaría o grupo Actus Tragicus no 1995, buscando unha resurrección do mundo do cómic no seu Israel natal, tocado de morte por aquel entón (eis a elección do nome, orixinario dunha cantata de Bach que se empregaba como acompañamento nos funerais do século XVIII). Modan é a máis prolífica de todos os membros, moitos dos cales xa se fogueaban no estranxeiro en revistas como Stripburger. Son cinco as compoñentes do movemento: Rutu Modan, Yirmi Pinkus, Mira Friedmann, Itzik Rennert e Batia Kolton. Teñen un selo de edición propio en Israel sob o cal publican tanto as súas propias obras como importan outras de autores da talla de Art Spiegelman, Anke Feuchtenberger e Ulf K. Metralla supón a porta de Rutu Modan ao noso país. Sins entido ofrécenos con este libro a oportunidade de facer un descubrimento, de sorprendernos cun nome exótico pero uns anhelos universais.Unha pequena xoia.
EDITA: Sins Entido