ISRAEL 1957
Por Josep Pla
A travesía inaugural do Theodor Herzl, barco cedido a Israel polo goberno alemán occidental en concepto de reparacións, en maio de 1957, serviulle a Josep Pla (1897-1981), sexaxenario, baqueteado por anos de corresponsalías no estranxeiro, cheo de experiencia vital e de sabedoría mundana, para embarcarse noutra desas viaxes que acababan dando materia para unha reportaxe ou para unha crónica gastronómica ou política. Se leu algunha desas crónicas, como as recolleitas nas inesquecibles "Cartes de lluny", o lector se achegará a este non menos sorprendente "Israel, 1957" coa esperanza renovada nunha escritura que posúe unha sólida prestancia, un valor a salvo dos vaivens do tempo e dos gustos literarios. Pla nunca viaxou por turismo, nin tampouco por sentimentalismo, pero tampouco foi un xornalista ao uso. Prefería o apuntamento lírico e descritivo á frialdade informativa. De modo que, como naquela longa serie de "Coses vistes" que foi publicando durante anos, o labor do xornalista e a do creador literario se solapaban. Adoitaba fixarse en aspectos aparentemente secundarios, coma certos usos culinarios ou de índole indumentaria, pero se servía sempre dunha extensa e fiable documentación humana e técnica, porque a súa escritura itinerante era ante todo o produto dun denodado esforzo de asimilación e de observación.
En Israel, 1957 predominan sobre todo apuntes políticos e observacións sobre o modelo económico posto en marcha polo goberno israelí e pola Axencia Nacional Xudía, esa mestura de industrialización moderna e de colectivismo que en nove anos convertera a Israel nun país moderno e desenvolvido. Nesta crónica, recuperada agora do baleiro do tempo, de entre un aluvión de milleiros de páxinas, case sempre gloriosas, a mestre de Palafrugell construíu unha enérxica defensa da mentalidade liberal e da sociedade democrática e laica que viviu en Israel. Isto fixo que contemplase con admiración e envexa catalana o milagre dunha Nación moderna e libre que emerxía en metade do deserto.
Fronte á imaxe do xudeu como un tipo humano sórdido, usureiro, parasitario e retraído sobre si mesmo, Pla ofrécenos, nunha meritoria labor reconstrutiva, a descrición dun pobo creador e vigoroso, dunha gran diversidade, e, o que é máis importante, lexitimado pola historia e polos feitos para ratificar o seu propio dereito a autodeterminarse, para construír e defender. Israel é, en 1957, nove anos despois da súa fundación, un país laico e democrático, un modelo de liberdade e de desenvolvemento.
Despois do regreso, o pobo condenado a dezaoito séculos de diáspora, que resistiu pacientemente á tentación da asimilación, expresa en cada unha das súas magníficas realizacións políticas e prácticas a súa enérxica vontade de permanencia, a pesar da hostilidade dos seus veciños, ancorados no radicalismo e na indixencia política. Un símbolo podería ser ese magnífico complexo, cunha biblioteca e unha universidade, construído polo pobo israelí e illado en metade da Monte Scopus, baixo dominio xordano por unha carambola política, condenado á inutilidade e ao abandono, que o viaxeiro catalán contempla con lánguida tristura. Ese abandono, esa desidia son, máis que un signo diferencial de certos pobos, o produto inelutable da ignorancia e da teimudez de certos gobernantes, como Nasser ou Hussein, máis inclinados á violencia que ao diálogo; afeccionados, como os reis de Arabia, á usurpación da riqueza do seu pobo. Un pobo, o árabe, que aparece sometido e empobrecido por sistemas políticos caóticos e inxustos, ignorante aínda dunha tradición liberadora e emancipadora, pero lexítimo propietario, como os israelís, do seu pasado e do seu destino.
Pla cree que hai esperanza para o mundo árabe, que non permanece inerme, aínda que o pareza, diante do seu propio desorde político. Nese mundo tamén se esta perdendo o sentido reverencial da maxia, e só por esa liberación mental poderá sobrepoñerse algún día á impostura. Na crónica de Josep Pla predominan, non obstante, os tintes sombríos.
A ameaza se cierne inclemente sobre Israel, que vive nun estado de perpetua vixilia. Preséntense acontecementos inquietantes, e a mirada non é confiada, nin optimista. Nos Estados árabes veciños existe un fermento de violencia tan profundo e activo, hai tal cantidade de apaixonados e fanáticos, de gobernantes corruptos e de intereses creados, que non se pode prever nada e a inseguridade é completa. O futuro traerá sucesos lamentables. É esta unha crónica necesaria. En primeiro lugar, pola mestría de palabra e de expresión. A escritura de Pla tivo sempre a virtude do equilibrio, grazas a esa sinxela complexidade que tanto se agradece nunha tradición literaria, tan contaminada de verbalismos inútiles. En segundo lugar, esta crónica é necesaria porque os seus argumentos a favor da causa israelí e contra o antisemitismo son poderosos, e as súas diagnoses, dunha encomiable sagacidade, poden servir para abrir horizontes, para inaugurar espazos de confrontación no dialógo. É, como ese Prólogo para franceses que Ortega puxo ao comezo da rebelión das masas, unha introdución para estranxeiros á problemática do pobo israelí e unha elucidación do seu inmediato futuro, prescindindo do necio baleiro dos tópicos. A brillantez da prosa non pode ocultar do todo que nos atopamos diante dun prodixioso libro de ideas, cheo de clarividencia e de sentido común. Como a do seu admirado Montaigne, a palabra controvertida de Pla foi sempre unha palabra libre, admirable na súa liberdade e dirixida a lectores desprexuciados e libres.
