Dilemas da memoria:
A vida despois de Auschwitz
Un libro de Jack Fuchs
"Tería preferido estar en Hiroshima, ter unha morte rápida, non someterme durante anos ao sufrimento propio, a dor da fame e á morte dos meus amigos e da miña familia”, escribe Jack Fuchs (sobrevivente do Gueto de Lodz –cidade situada a 120 quilómetros ao sudoeste de Varsovia, ocupada polos nazis en setembro de 1939–, deportado a Auschwitz en 1944 e posteriormente a Dachau, ate o fin da guerra), e agrega: “Pero isto é só unha especulación. A vítima non elixe como morrer”. Sen embargo, Fuchs lembra que, cando estoupou a bomba atómica, el se topaba nun hospital de Baviera, atendido por médicos e enfermeiros alemáns, que un día antes da rendición, con toda seguridade, o deixarían morrer ou o asasinarían. Hoxe, aos 82 anos, Jack Fuchs vive na a Arxentina, dedicado ao estudo e investigación da Shoah e da Segunda Guerra Mundial e á divulgación do seu testemuño persoal. "Dilemas da memoria" é un conxunto de notas (moitas das cales foron publicadas en contratapas de Páxina/12), onde antes do detalle do horror, prevalecen as preguntas, aínda sen resposta, despois de máis de sesenta anos daquela experiencia imborrábel: Por que non bombardearon os fornos? Por que os xudeus, xitanos, rusos, comunistas, homosexuais, discapacitados e cada unha das vítimas, foron sometidas e masacradas diante da indiferenza do mundo enteiro? Ocorre hoxe algo diferente?
Dilemas da memoria: Fuchs explica que, finalmente, é máis fácil lembrar o pasado que enfrontar a indiferenza do presente, e isto é algo que “Hitler o sabía ben cando sinalou que o mundo non fixera nada para evitar o xenocidio armenio e que nada faría tampouco para evitar a liquidación dos xudeus e outras minorías”. Fuchs reflexiona en torno de Yom Kippur e a imposibilidade de perdoar os crimes: “A quen podo perdoar?”, se pregunta. E lembra, tamén, o que nunca aconteceu: “Ninguén, nin unha nin tres veces, me pediu perdón”. Cando comeza o día do perdón, segundo a tradición, elévase a pregaria de Kol Nidrei, pedindo o perdón polos pecados, rogando ser reinscripto no Libro da Vida. Fuchs conta que unha noite, en Dachau, despois dun día de traballo, fame e desesperación, alguén lembrou que aquela noite comezaba o Yom Kippur, e elevaron a súa pregaria: “Pasaron os anos e aínda non entendo que perdón debiamos solicitar cando, despoxados de todo, da familia, da casa e ate do noso propio nome convertido nun número, aínda ficaba o ritual de pedir absolución”. As notas de Fuchs percorren as datas conmemorativas coma un modo de ancorar a memoria e fixala aos acontecementos do pasado. A memoria, explica, non garante que os crimes non se repitan; incluso escribe que, ao fin de contas, talvez se trate de “facer memoria por facer memoria”.
Lembra a vida xudía en Lodz, a súa cidade natal, onde aínda hoxe non hai un só monumento que lembre esas 250.000 vidas, senón apenas un inmenso cemiterio. A Shoah non ten data de nacemento nin de defunción, pero Fuchs sinala o 19 de abril (día do levantamento do Gueto de Varsovia, en 1943) coma o día en que debe lembrarse tanto a loita armada como a pacífica, honrando tanto aos heroes como ás vítimas silenciosas que non tiveron sequera a oportunidade de loitar.
“Auschwitz nunca foi liberado”, escribe Fuchs. Os aliados só “atoparon” os campos de exterminio. E mentres os xudeus foron deportados e eliminados ate o derradeiro día, os aliados non quixeron “liberar” a ninguén, senón gañar unha guerra; e para Fuchs a guerra é só o desexo de matar e deixarse matar... alegando escusas razoables.
EDITA. Norma (2006)
